UluBAT BİLİM HABERLERİ BÜLTENİ´NDEN
GENOMU DEĞİŞTİRİLMİŞ İLK BEBEKLERİN NASIL KORUNACAĞI ETİK TARTIŞMALAR UYANDIRDI
İlk CRISPR Bebeklerinin Güvenliği
He Jiankui adlı bilim insanının 2018 yılında Çin´de genomları değiştirilmiş üç kız bebeğin doğumunu açıklaması bilim dünyasında şok etkisi yaratmıştı. Bu açıklama üzerine He Jiankui üç yıl hapis cezası almıştı. Dünya genelinde bilim insanları da; He Jiankui´nin yaptıklarını bir hayli kınamış ve implantı yapılacak embriyoların genetiğinin değiştirilmesiyle ilgili çalışmaların global olarak sonlandırılması için çağrıda bulunmuşlardı. Daha sonra da birkaç etik komitesi, teknolojinin nesiller arası aktarılabilecek değişiklikler yapmak için kullanılmaması gerektiği kanısına vardı.
Jiankui hapishanedeyken Çin´de öne çıkan iki biyoetikçi; hükümetlerine, değiştirilmiş genomlarla doğan ilk çocukların esenliğini güvence altına almak için bir araştırma merkezi kurma çağrısı yaptı. Beijing´deki Çin Sosyal Bilimler Akademisi´nden Qiu Renzong ve Wuhan´daki Huazong Bilim ve Teknoloji Üniversitesi´nden Lei Ruipeng tarafından yayınlanan belgede ilk tartışılması gereken konunun bu çocukların özel durumunun nasıl yönetileceği olması gerektiği belirtilmektedir. Bu belgede, söz konusu çocukların “savunmasız bir grup” oluşturduğunu bu yüzden de özel koruma önlemlerine ihtiyaçları olduğu belirtiliyor. Genomlarında yapılan düzenleme çocukların genomlarında çeşitli hatalar ortaya çıkarmış olabilir ve bunlar da onların gelecekteki çocuklarına geçebilir. Bu yüzden Qiu ve Lei, çocukların gen dizilimlerinin çıkarılarak herhangi bir anormallik olup olmadığına bakılmasını ve bu çocukların olası çocuklarının embriyolarının genetik testlere tabi tutulmasını öneriyorlar. Bunun yanında çocukların sağlığında He´nin, görev aldığı üniversitenin ve hükümetin; maddi, ahlaki ve hukuksal sorumluluk alması gerektiğini düşünüyorlar.
Bebeklerin Sosyal ve Fiziksel İyi Halinin Sağlanmasında Fikir Ayrılıkları
Qiu ve Lei´nin önerilerine karşılık çeşitli araştırmacılar kendi çekincelerini paylaştılar. Avusturalyalı tıbbi antropolog Eben Kirksey; kızların çeşitli psikolojik ve sosyal riskler taşıdıkları için savunmasız olduklarına katılırken, Qiu ve Lei´nin önerdikleri test miktarını aşırı bulduğunu ve genom değişikliğinin kanıtlanmış bir zararı olmadığı için bu kadar testin gerekli olduğuna katılmadığını belirtti. Ayrıca, çok yüksek koruma önlemleri almanın çocukları gereğinden yoğun bir gözetim altına sokabileceğinin altın çizdi. Qiu ise buna katıldığını ancak emin olmak için gen dizilimine bakılması gerektiğini düşünüyor.
Avusturalya´da genetikçi olarak çalışan Gaetan Burgio ise gen diziliminin yapılası gerektiğini düşünüyor. Ona göre, 2018´e göre daha iyi bir teknolojiye sahip olduğumuz için kızların genomlarında yapılan değişikliğin kapsamına daha yakından bakılabilir, böylece yaplan değişikliğin kızların sağlığına etkileri daha iyi anlaşılabilir.
Kızların gelecekteki sosyo-psikolojik sağlıkları için de çeşitli endişeler var. Kent Üniversitesi´nden sosyolog Joy Zhang, kızların korunmasında görev alacak kişilerin rolleri ve sorumlulukları net bir şekilde belirlenmezse yapılan önergenin verdiği yetkilerin kötüye kullanımının önünün açılacağını düşünüyor. Zhang´in asıl çekincesi kızların karşılaşabileceği sosyo-politik damgalama, bu yüzden tüm sorumluluğun bir avuç kişiye verilmesinin bu riski arttıracağını düşünüyor.
Kirksey ise bu konuya bir örnekle yaklaşıyor ve 1978´de tüp bebek tedavisiyle doğan Louise Brown´un yaşadıklarından ders alınması gerektiğini düşünüyor. Louise Brown da hayatı boyunca tıbbi testlere sokulmuş ve hayli tanınan biri haline gelmişti. Brown yaşadıklarının onun normal bir hayat sürebilmesini oldukça zorlaştırdığını anlatmıştı. Kirksey, çocukların Louise Brown gibi bir figür haline gelmeleri durumunda çocukların hikayesinin de normal bir hayat sürmek için ne kadar çabaladıkları hakkında olacağını söylüyor.
Kaynakça
Mallapaty S. How to protect the first ´CRISPR babies´ prompts ethical debate. Nature. 2022 Mar;603(7900):213-214. doi: 10.1038/d41586-022-00512-w. PMID: 35217837.
Barışcan Mengeliboğa