Türkiye´nin “Af” Kültürü, “Afet” Kültürü
28 Nisan 1993´te İstanbul Ümraniye çöplüğünde, metan gazı sıkışması sonucu büyük bir patlama meydana gelmiş ve binlerce ton yığın, hemen eteklerinde bulunan gecekondu mahallesinin üzerine yığılmıştı. Patlama ve “çöp kayması” öyle devasa boyuttadır ki, evlerin bazılarına ulaşmak mümkün olmamıştır. Çöp yığınlarının altından 28 ceset çıkarılmış, diğer 11 kişi ise kayıptır. Sonra ölü sayısı 39´a çıkmıştır. Resmi makamlardan “şefkat” açıklamaları ve ölenlere rahmet dileme seremonisi bittikten sonra devlet ve ölenlerin yakınları mahkemelerde hesaplaşmaya başlamışlardı. Yargıdaki hesaplaşma süreci Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi´ne (AİHM) kadar uzanmıştı. Çünkü devlet tazminat istemlerini red ediyordu, ancak ucundan yardım ederim diyebiliyordu. İdareyi murislere tazminat ödemeye mahkum eden bazı yargı kararları ise yerine getirilmiyor, davasını kazananlara ödeme yapılmıyordu.
Nihayet AİHM önündeki dava bitti ve Türkiye mahkum oldu. Türkiye´nin, başvurucuların yaşam hakkını ve mülkiyet hakkını ihlal ettiğine hükmedilmişti. Mağdurların tatmin olması dışında bu davanın bizler açısından en önemli sonucu ise gerekçelerinde yatıyor. Türkiye, mağdurların gecekonduda yaşadığını, çöp altında kalan evlerin kaçak yapılaşma ürünü olduğunu ve bu sebeple zarardan sorumlu tutulamayacağını ileri sürmüştü. AİHM ise şu iki gerekçe ile aslında Türkiye´deki kökleşmiş ve köhnemiş bir zihniyeti mahkum etmişti. Birinci gerekçe, gecekondular kaçak da olsa idarenin kaçak yapılara elektrik, su, kanalizasyon vs alt yapı hizmetleri götürmesi ve karşılığında her ay fatura kesmesi insanların orada uzun süreli yaşamlarını sürdürmesine zemin hazırlamıştır. İkinci gerekçe ise Türkiye devletinin kaçak yapıları yasal statüye kavuşturan ve süreklilik arzeden imar affı uygulamalarıdır. İmar aflarının sürekli çıkması af beklentisini güncel tutmakta ve kaçak yapılaşmayı teşvik etmektedir.
Görüldüğü üzere aradan 27 yıl geçmiş yine aynı manzaralar yaşanmakta ülkemizde. Daha yeni imar affı çıktı 2019´da. Vergi affı da hemen yakınlarda çıkarılacak. Hal bu ki bu “af kültürü” ile ne insanların hayatı güvence altına alınabilir ne de doğru dürüst kentler kurulabilir. Bu af kültüründen çıksa çıksa yaşanan deprem gibi doğa olaylarından sonra ülkeye hakim olan “afet kültürü” ortaya çıkar. Benzeri sözleri dere yataklarına kaçak yapılan ve sonra bir af ile yasal statüye kavuşan yerleşim yerleri için de söyleyebiliriz. Yasa ile çatışıyoruz, doğa ile çatışıyoruz ve sonra bu af ve afet kültürü içinde ölüp, yıkımlar yaşıyoruz. Detaylara inmeye gerek yok, çözüm belli; mevcut yasalara uygun hareket etmek, denetim yapmak ve yaptırımları uygulamak ve tabi o kaçak yapılaşmayı ya da vergi kaçırmayı teşvik eden “af kültürünü” tıpkı uygar ülkeler gibi sistemimizden çıkarmak.
Standart uygulamaların olduğu, kurallara uymamanın hangi sonuçları yaratacağının bilindiği ve kaçınılamadığı bir toplum yaratmak zorundayız. Aksi halde bu çarpık kentleşmenin vahim sonuçlarını yaşamaktan kaçamayız. Birbirini sürekli besleyen af ve afet kültürünü terk etmezsek, yani kural ve tedbir toplumu olmazsak, maalesef her felakette bu ikiyüzlülüğümüzün acısını çekeceğiz.
